Dziki słonecznik topinambur

Tego lata słoneczniki pojawiły się w wielu odwiedzanych przeze mnie miejscach. Tak, wiem, zdążyłam już trochę o nich poczytać - są gatunkiem inwazyjnym. Na łące Północnej (obecnie Ogrodzonej) dwa lata temu widziałam zaledwie dwie rośliny, a następnego lata wyrosła cała kępa wysokich na 2,5 m słoneczników bulwiastych. Nie wiem czy wszystkie należą do tego samego gatunku - jedne miały niespełna metr, inne półtora, a jeszcze inne ponad 2,5 metra wysokości. Na jednym stanowisku kwiaty wyrastały na wysokich, prostych łodygach, gdzie indziej niższe, giętkie łodygi nieco się pokładały. Dopiero zagłębiając się w informacje o słoneczniku bulwiastym dowiedziałam się, że istnieją inne, choć podobne gatunki.
Myślę, że dokładne rozpoznanie nie jest teraz najważniejsze. Przecież mogę to dokładniej sprawdzić następnego lata...
O wiele ważniejsze (dla mnie) jest to, bym miała... dokąd i do czego wrócić.

 

Słonecznik bulwiasty, topinambur, bulwa, bulwy (Helianthus tuberosus L.) z r. astrowatych kwitnie od lipca do listopada.

Słoneczniki bulwiaste rosnące na Łące Ogrodzonej osiągnęły wysokość ponad 2,5 m (15 września). Dwa lata wcześniej były tam zaledwie dwie rośliny...

Słonecznik bulwiasty (Helianthus tuberosus L.) z r. astrowatych  (15 września - Łąka Ogrodzona)

Kwiaty są zebrane w koszyczki powstające w liczbie od 3 do 15 na roślinie, na szypułach o długości 1-15 cm (25 września). Słonecznik bulwiasty, topinambur, bulwa, bulwy (Helianthus tuberosus)

Słonecznik bulwiasty (Helianthus tuberosus L.)  - 25 września - Łąka Wschodnia

Słonecznik bulwiasty, topinambur, bulwa, bulwy (Helianthus tuberosus L.) z r. astrowatych

Słonecznik bulwiasty, topinambur, bulwa, bulwy (Helianthus tuberosus L.) z r. astrowatych

Słonecznik bulwiasty, topinambur, bulwa, bulwy (Helianthus tuberosus L.) - pąk kwiatowy (28 września)

Kępa żółknących słoneczników bulwiastych na łące Wschodniej. Te rośliny miały do 1,5 m wysokości (11 października)

Słonecznik bulwiasty, topinambur, bulwa, bulwy (Helianthus tuberosus L.) z r. astrowatych

Słonecznik bulwiasty (Helianthus tuberosus L.) z r. astrowatych (11 października)

Słonecznik bulwiasty (Helianthus tuberosus L.) - wewnątrz koszyczka znajdują się drobne, płodne kwiaty rurkowe z ciemnożółtymi łatkami.

--------------------------

Słonecznik bulwiasty, topinambur, bulwa, bulwy (Helianthus tuberosus L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych, pochodzący z Ameryki Północnej. Został rozpowszechniony na różnych kontynentach jako roślina jadalna, pastewna i ozdobna.
Gatunek jest ceniony ze względu na duży potencjał produkcyjny biomasy zielonej oraz z powodu jadalnych bulw. Mają one oryginalny smak i są wartościowym warzywem, zwłaszcza w diecie cukrzycowej. Poszczególne części rośliny znajdują wielorakie zastosowania, a rozwój technologii pozwala na coraz lepsze wykorzystanie uzyskiwanych plonów.
W ostatnich latach gatunek ten przykuwa uwagę naukowców jako roślina użytkowa o potencjalnie dużym znaczeniu. Cechuje się niewielkimi wymaganiami, rośnie w bardzo różnych warunkach. Ze względu na łatwość, z jaką odrasta z organów podziemnych, skutecznie się rozprzestrzenia i dziczeje z upraw. W wielu obszarach jest z tego powodu uciążliwym gatunkiem inwazyjnym.
 
Rodzimym obszarem jego występowania jest Ameryka Północna, przy czym - ze względu na jego współczesne szerokie rozpowszechnienie – trudno wskazać zasięg pierwotny. W okresie prekolumbijskim był wykorzystywany i uprawiany przez Indian w północno-wschodniej części kontynentu. W stanie dzikim rośnie w Kanadzie od Saskatchewan do Ontario, sięgając na południu po stany Arkansas, Georgia i Tennessee.
 
Do Europy gatunek ten trafił na początku XVII wieku, kiedy to do Francji przywiózł go Samuel de Champlain (1570 - 1635; podróżnik, odkrywca, kolonizator Kanady). W Anglii był obecny już w 1617 roku. Na ziemiach polskich uprawiany jest od 1730. Dalej na wschodzie, w Rosji, znalazł się dopiero w drugiej połowie XIX wieku. Wcześniej trafił do Indii. Jako uciekinier z upraw topinambur rozprzestrzenia się od około połowy XX wieku. Obecnie rośnie dziko niemal w całej Europie, na Azorach, w Ameryce Środkowej i Południowej, w Nowej Zelandii, Japonii, północnych Chinach i Iranie. Uprawiany jest na obu półkulach, poza klimatem umiarkowanym także w tropikach. Na różnych obszarach poza zasięgiem pierwotnym uznawany jest za gatunek inwazyjny, w związku z czym postuluje się i realizuje działania ograniczające jego rozprzestrzenianie i kontroluje jego zasoby.
W Polsce, jako kenofit (zadomowiony gatunek obcego pochodzenia) jest już rozpowszechniony na całym niżu i w niższych położeniach górskich. Stanowi zagrożenie dla gatunków rodzimych i postuluje się zaniechanie jego uprawy na obszarach chronionych, w pobliżu wód i lasów, w miejscach przyrodniczo cennych.

Część podziemna  -  Roślina poza cienkimi, włóknistymi korzeniami wytwarza sznurkowate, białawe rozłogi podziemne osiągające maksymalnie do nieco ponad 1,2 m długości. Na ich końcach powstają podziemne bulwy pędowe. Mają one kształt elipsoidalny lub gruszkowaty. Jedna roślina wytwarza do kilkudziesięciu bulw o różnej wielkości – ich grubość wynosi od 3 do 6 cm a długość do ok. 7-10 cm.

Łodyga  -  Wzniesiona, prosta, osiąga wysokość od 1 m (rzadko od 0,4 m) do 2 m (rzadko do 3 m). Przekrój ma prawie okrągły, jest podłużnie bruzdowana, często czerwono nabiegła, a poza tym cała szorstko, białawo owłosiona. Sztywne, zagięte i nierównej długości włoski są gęste, zwłaszcza w górnej części pędu.

Liście  -  Ulistnienie jest naprzeciwległe z wyjątkiem najwyższej części pędu, gdzie liście wyrastają skrętolegle. Blaszka liściowa osiąga długość 10–23 cm i szerokość 7–15 cm. Ma kształt jajowaty lub lancetowaty, na szczycie jest zaostrzona. U nasady się zwęża lub jest ucięta, ale tuż przy ogonku zbiega klinowato, wąsko oskrzydlając ogonek. Brzeg blaszki liściowej jest grubo piłkowany. Szorstko owłosione z obu stron liście są od spodu jaśniejsze i tu też znajdują się siedzące, połyskujące gruczołki. Poza żyłką główną wyróżniają się grubością dwa dolne nerwy boczne.

Kwiaty  -  zebrane są w koszyczki powstające w liczbie od 3 do 15 na roślinie, na szypułach o długości 1–15 cm (szypułka to nieulistniona część pędu, na której wyrasta kwiat, a następnie owoc). Zewnętrzne kwiaty w koszyczku, to płonne, żółte kwiaty języczkowe o długości 2,5-4,5 cm. Jest ich zwykle niewiele ponad 10. Wewnątrz koszyczka znajdują się drobne, płodne kwiaty rurkowe z ciemnożółtymi łatkami. Pięć pręcików zrośniętych jest ciemnobrązowymi pylnikami w rurkę. Kielich przekształcony w pappus w postaci 2 ościstych, szybko odpadających łusek o długości 2–3 mm. Koszyczek okryty jest ciemnozielonymi lub prawie czarnymi, luźno odstającymi, mniej więcej równej długości lancetowatymi listkami okrywy, których jest 22-35. Listki te na końcach wyciągnięte są w długi kończyk. Średnica tarczy koszyczka, czyli bez kwiatów języczkowatych i okrywy, wynosi 1,5 do 2,5 cm.

Owoc  -  niełupka o długości 5-7 mm, naga lub na brzegach owłosiona

Gatunki podobne  -  Łatwość z jaką różne gatunki słoneczników tworzą mieszańce, utrudnia ich oznaczanie. W Ameryce Północnej problem powiększa duża liczba gatunków i mieszańców, a w Europie środkowej także relatywnie słaba wiedza o zróżnicowaniu gatunków słoneczników tu uprawianych i dziczejących.

• Słonecznik szorstki (H. pauciflorus) różni się przylegającymi listkami okrywy o różnej długości, nie wyciągniętymi w ostry kończyk, czasem tępymi. Kilka gatunków ma okrywy złożone z listków luźno odstających – jak u topinamburu. Liście  słonecznika szorstkiego są cienkie i nagie lub słabo szorstkie
• Słonecznik olbrzymi (H. giganteus) wyróżnia się wśród nich lancetowatymi, wąskimi (do 3 cm szerokości) i siedzącymi liśćmi (też wykształca jadalne bulwy). Liście sztywne, szorstkie, gęsto owłosione, od spodu białawosine.
• Słonecznik dziesięciopłatkowy (H. decapetalus) i miękkowłosy (H. strumosus) mają jaśniejsze (zielono-żółte) listki okrywy, zwłaszcza w ich dolnej części i łodygę niemal nagą i gładką.

Rozwój  -  Słonecznik bulwiasty jest byliną (geofitem), uprawianą zwykle jako roślina jednoroczna. W wyniku kiełkowania powstaje siewka z lejkowato złączonymi u nasady dwoma liścieniami. Następne liście młodociane są eliptyczne, ciemnozielone i pokryte sztywnymi włoskami. Kolejne liście właściwe mają dopiero kształt typowy dla gatunku. Jeśli roślina rozmnażana jest wegetatywnie (w Europie wyłącznie), to pędy wybijają z bulw w ciągu 10-17 dni po posadzeniu, o ile temperatura przekracza 7 °C. W miarę upływu sezonu wegetacyjnego łodyga stopniowo drewnieje.

Kwitnienie przypada na okres od lipca do listopada, przy czym trwa 1,5 miesiąca.
Przedprątne kwiaty pozbawione są zapachu lub pachną słabo. Są owadopylne, odwiedzają je bardzo różne owady, najczęściej pszczoły i motyle. Rzadko dochodzi do samozapylenia. Poza zasięgiem naturalnym i południową Afryką nie zawsze dochodzi do kwitnienia, którego warunkiem jest długie i ciepłe lato oraz długi dzień.  

Owoce pozbawione puchu roznoszone są przez ptaki i wodę. Dzieje się tak głównie w obszarze zasięgu pierwotnego, bowiem w miejscach introdukcji, w tym w Europie Środkowej, nasiona zwykle nie dojrzewają. Wszędzie roślina rozmnaża się skutecznie za pomocą podziemnych bulw pędowych, które mogą być rozprzestrzeniane przez wodę i zwierzęta. Znamienna jest też duża zdolność do regeneracji roślin odrastających z fragmentów nie tylko bulw, ale także kłączy i pędów nadziemnych. Raz posadzone rośliny odrastają w latach kolejnych przez co najmniej 20 lat. Po kwitnieniu rośliny transportują substancje odżywcze z pędów do bulw. Po pierwszych mrozach liście czernieją, zasychają i odpadają, pędy nadziemne zaś zamierają.

Gatunek jest bardzo zmienny, co tłumaczone jest przynajmniej w części krzyżowaniem z innymi poliploidami z tego rodzaju – słonecznikiem miękkowłosym (Helianthus strumosus), szorstkim (H. pauciflorus) i H. resinosus. Uzyskano także mieszańca ze słonecznikiem zwyczajnym (H. annuus). Na ziemiach polskich w uprawie i jako dziczejący notowany jest przynajmniej jeden mieszaniec ze słonecznikiem szorstkim, znany jako słonecznik jaskrawy (H. × laetiflorus).

Słonecznik bulwiasty jest rośliną jadalną, leczniczą, pastewną, przemysłową i ozdobną. Zachęcam do zapoznania się z informacjami dot. jego zastosowania (źródło)
15 447

słonecznik bulwiasty, topinambur, roślina bulwa, bulwy, Helianthus tuberosus, astrowate, żółte kwiaty wysokie, gatunek inwazyjny, zastosowanie słonecznika, słonecznik chwile zachwycone, słonecznik zdjęcia, słonecznik bulwiasty zdjęcia, słonecznik dziki zdjęcia opis