Prehistoryczny czar paproci

A gdyby tak ważka, która przysiadła na wierzchołku liścia paproci miała 35 cm, a ów liść mierzył metr długości, a cała paproć była kilkunastometrowym olbrzymem? Godząc się na spore uproszczenie historii paproci i ważek, (bo to nie ta ważka i nie ta paproć, jako gatunki, wywodzą się z tych prehistorycznych) przyglądam się tej ostatniej, niczym reliktowi z przeszłości i próbuję wyobrazić sobie wygląd oraz skalę dawno wymarłych roślin. Współczesne paprocie wywodzą się z tak starej linii roślin, że nawet nie kwitną (nie wytwarzają kwiatów), a rozmnażają się przez zarodniki. Dzieje się to tak:
      Na spodniej stronie liści paproci wykształcają się kupki zarodni – skupiska zarodni, w których powstają zarodniki. Po pewnym czasie kiedy zarodnie dojrzeją, ich ściany pękają uwalniając zarodniki, które roznoszone są przez wiatr. Z zarodnika, który trafi na wilgotny, zacieniony grunt, powstaje przedrośle (zielone, niewielkie (najczęściej o średnicy 6 mm), zwykle sercowatego kształtu). Przedrośle przytwierdza się do podłoża za pomocą chwytników. Na przedroślu występują rodnie i plemnie. W obecności wody plemniki przepływają do rodni. Następuje zapłodnienie i powstaje zygota, która po wielu podziałach rozwija się w samodzielną roślinę – młody sporofit. Cały cykl rozrodczy trwa ok. 9 miesięcy.
     Na prezentowanych tu zdjęciach przedstawiam części liści trzech okazów paproci rosnących naprzeciw stanowiska wierzbówki kiprzycy, prawdopodobnie wszystkie należą do gatunku nerecznica samcza. Jak można zauważyć, zarówno liście jak i to, co znajduje się na ich spodniej stronie, różnią się wyraźnie. Zauważyłam jednak, że nawet poszczególne liście tej samej rośliny różnią się między sobą, a także stopniem dojrzałości(?) owych kupek zarodniowych. 

Paprocie mają duże pierzaste liście.

Nerecznica samcza (Dryopteris filix-mas (L.) Schott). Nazwa nerecznica wywodzi się od nerkowatego kształtu kupek zarodni na dolnej stronie liści.

Nerecznica samcza (Dryopteris filix-mas (L.) paproć

Nerecznica samcza (Dryopteris filix-mas (L.) paproć

Nerecznica samcza (Dryopteris filix-mas (L.) Schott) - pospolity w całej Polsce gatunek paproci z rodziny nerecznicowatych.

Nerecznica samcza (Dryopteris filix-mas (L.) paproć

Nerecznica samcza (Dryopteris filix-mas (L.) paproć

Nerecznica samcza (Dryopteris filix-mas (L.) paproć

Nerecznica samcza (Dryopteris filix-mas (L.) paproć

Nerecznica samcza (Dryopteris filix-mas (L.) paproć

Nerecznica samcza (Dryopteris filix-mas (L.) paproć

U paprotników wyróżnia się dwa rodzaje liści: sporofile - liście zarodnionośne, na których znajdują się zarodnie oraz trofofile - liście płonne. To właśnie trofofil.

Nerecznica samcza (Dryopteris filix-mas (L.) paproć

Nerecznica samcza (Dryopteris filix-mas (L.) paproć

Liście nerecznicy samczej w zarysie są podłużnie lancetowate, silnie zwężające się się na wierzchołku, mniej u podstawy.

Nerecznica samcza (Dryopteris filix-mas (L.) paproć

Młode listki nerecznicy samczej - fot. 6 maja

Młode, jeszcze zwinięte listki nerecznicy samczej - fot. 6 maja

Sori, kupki zarodni mogą wyrastać na dolnej stronie lub na brzegu blaszki liściowej. Często otoczone są zawijką.

Morfologia kupek zarodni (sori) ma duże znaczenie przy oznaczaniu gatunków paproci

Kupki zarodni (sori) na listkach nerecznicy samczej (Dryopteris filix-mas (L.) Schott)

Paproć nerecznica samcza (Dryopteris filix-mas (L.) Schott) osiąga wysokość od 35 do 150 cm.

------------------------

Nerecznica samcza (Dryopteris filix-mas (L.) Schott) - pospolity w całej Polsce gatunek paproci z rodziny nerecznicowatych. Nazwa narecznica jest błędna (wzięła się z błędu drukarskiego). Występuje w Ameryce Północnej, Azji, Europie. Spotykana w cienistych lasach, na skałach, wzdłuż strumieni. Nerecznica samcza osiąga wysokość od 35 do 150 cm. 
Sporofit - składa się z kłącza i liści oraz korzeni przybyszowych.   

Liście - odziomkowe, zebrane po kilkanaście w lejkowatą różyczkę. Wygięte łukowato, osadzone na długich żółtawych ogonkach. Pojedynczo lub podwójnie pierzaste, w zarysie podłużnie lancetowate, silnie zwężające się się na wierzchołku, mniej u podstawy. Ogonki liściowe pokryte gruczołowatymi łuskami. Na dolnej stronie, w pobliżu nerwu środkowego znajdują się skupienia zarodni (sori) czyli sporangiów, a każde z nich przykryte jest zawijką.   

Łodyga paprotników -  pod skórką zaopatrzoną w aparaty szparkowe umiejscowiona jest pierwotna kora. Wiązki przewodzące transportujące wodę i sole mineralne składają się z drewna, które tworzą cewki oraz łyka. Wiązki te ułożone są w sposób taki, że środek zajmuje drewno, a łyko jest rozmieszczone wokół niego. Taki typ wiązek przewodzących to wiązki hadrocentryczne.

Korzenie paprotników -  pokryte skórką, są na ogół krótkie i cienkie. Tworzą wiązkę, która wyrasta z łodygi podziemnej. Pod skórką zlokalizowana jest tkanka miękiszowa, w postaci miękiszu spichrzowego, w którym znajdują się wiązki przewodzące.  

Siedlisko nerecznicy samczej - rośnie w lasach liściastych na siedliskach żyznych, świeżych i wilgotnych, mniej licznie w lasach mieszanych i zaroślach.   

Roślina trująca - wszystkie części są trujące. Najwięcej substancji trujących znajduje się w kłączu, są to pochodne kwasu filiksowego. Spożycie większych ilości wywołuje podrażnienia organów trawiennych, przechodzących w skurcze i kolki, ponadto mogą wywoływać zaburzenia widzenia. 
   
Roślina lecznicza - surowcem leczniczym jest kłącze (Rhizoma Filicis maris) które zbiera się po obumarciu liści. Suszy się je w temperaturze około 35 °C. Kłącza zawierają dużo skrobi i barwników oraz filmaron, aspidinofilicynę oraz floroglucynę. W weterynarii i medycynie jest stosowany na tasiemca wyciąg eterowy, ale za duża dawka powoduje uszkodzenie nerwu ocznego. Natomiast odwar służy do okładów na trudno gojące się rany oraz na bóle gośćcowe.  Właściwości lecznicze znano już w starożytności.  

Roślina ozdobna - sadzona w parkach, na cmentarzach i w ogrodach. 

 

*************

Paprotniki (Pteridophyta) – historyczny takson w randze gromady (typu), który stosowany był w dawnych systemach klasyfikacyjnych roślin naczyniowych. Są roślinami lądowymi. Przypuszcza się, że wraz z mszakami mają wspólnego przodka, bądź przodków. Stanowią już właściwe rośliny organowe - posiadają dobrze wykształcone takie organy jak: korzenie, liście i łodyga. Należą do nich cztery klasy: psylofity, widłakowe, skrzypowe oraz paprocie.  

Paprocie, paprociowe (Polypodiopsida Cronquist) – klasa paprotników. Obecnie na świecie występuje około 10-11 tysięcy gatunków paproci, czyli niewiele w porównaniu do ich prehistorycznej różnorodności (przypuszcza się, że istniało wtedy około miliona gatunków). Jest to grupa bardzo niejednorodna, lecz można wyróżnić w niej kilka wspólnych cech. 

• Są to zazwyczaj rośliny zielne, wyjątkowo drzewiaste. 
• Paprocie nie mają możliwości tworzenia tkanki wtórnej, a tym samym przyrostu na grubość, być może taką możliwość miały niektóre gatunki kopalne. 
• W tej grupie roślin powstały poprzez przekształcenie systemów telomowych typowe liście makrofilne. Liście takie są zazwyczaj podzielone na charakterystyczne blaszki, które za młodu mają formę pastorału. 
• Paprocie wytwarzają wielokomórkowe łuski na łodygach oraz na osiach liści. 
• Korzenie paproci wyrastają bezpośrednio z łodygi stąd zaliczane są do korzeni przybyszowych. 
• Pozostałe cechy takie jak centralnie położona wiązka przewodząca wodę i włoski pochłaniające wodę są wspólne z korzeniami roślin kwiatowych.  
• Zarodnie ułożone są na spodniej stronie liścia, często tworzą grupy (tzw. synangia) i przeważnie posiadają mechanizmy otwierające. Są to przeważnie formy jednakozarodnikowe. Zarodnia ma postać zbiornika o ścianach zbudowanych z jednej warstwy komórek.

Rośliny chronione: długosz królewski, pióropusznik strusi, podrzeń żebrowiec, języcznik zwyczajny, salwinia pływająca.  

I jeszcze fragment opisu historii drzew: Pierwsze rośliny drzewiaste, będące zarazem bezpośrednimi przodkami drzew, pojawiły się na przełomie syluru (~445-400 mln lat temu) i dewonu (~400-360 mln lat temu), około 400 mln lat temu. Były to tzw. pierwotne paprotniki (inaczej prapaprotniki), a dokładniej widłaki, skrzypy oraz pierwotne paprocie drzewiaste. Rośliny te w czasach dolnego dewonu porastały przybrzeżne laguny mórz. Były one już wyposażone w liście, które poza prowadzeniem fotosyntezy brały udział w rozmnażaniu płciowym, ponieważ na niektórych z nich powstawały zarodniki. Te prymitywne rośliny te nie były jeszcze w pełni przystosowane do życia na lądzie; miały one płytki i słabo rozwinięty przybyszowy system korzeniowy, a do rozmnażania płciowego wymagały wody, dlatego mogły rosnąć tylko w bezpośrednim sąsiedztwie zbiorników wodnych. 
W środkowym dewonie z pierwotnych paprotników wykształciły się właściwe paprotniki, w tym ich dysponujące nieco głębszym systemem korzeniowym formy drzewiaste. Wtedy też pojawił się uznawany za pierwsze drzewo Eospermatopteris. Moment ten uznaje się oficjalnie za moment narodzin drzew.  Zarodnikowe paprotniki dominowały na lądzie mniej więcej do końca dewonu (~360 mln lat temu). Pod koniec tego okresu wymarły psylofity, a na ich miejsce pojawiły się pierwsze rośliny kwiatowe - paprocie nasienne oraz będące prawdopodobnie przodkami drzew iglastych - kordaity.  (więcej)

  źródła: Wikipedia, Mojedrzewa.pl, bryk 44220

nerecznica samcza opis zdjęcia, Dryopteris filix-mas paproć, paproć nerecznica chwile zachwycone, paproć w lesie zdjęcia obrazy, paproć pospolita zdjęcia opis, narecznica samcza obrazy opis,