Czarcie żebro, ostrożeń warzywny

Pod koniec lata kwitnące rośliny stanowią wyjątek. Brzozy od dawna gubią liście, wiele traw uschło i zżółkło, rośliny, wydawszy owoce, obumierają i brązowieją wtapiając się w coraz bardziej bure tło. Nadchodzi trudny czas dla pstrykaczy  :-) . Przemierzając ścieżki w Moim Lesie szukam więc takich, na które dotąd wstępowałam rzadko lub wcale. I tak przy brzegu Dużego Stawu porośniętego trzcinami natknęłam się na tę dość oryginalną roślinę o jasnozielonych, nieco kolczastych liściach i bladych kwiatach wyrastających na wierzchołkach sztywnych łodyg. Roślinę ze zdjęcia poniżej wypatrzyłam jako pierwszą - miała najwięcej kwiatów i była najwyższa (ok. 80 cm). Rozejrzawszy się dookoła znalazłam jeszcze trzy młodsze i mniejsze.
O ostrożniu warzywnym, bardziej  znanym mi z nazwy "czarcie żebro", słyszałam wiele (m.in. jest rośliną leczniczą i wykorzystywaną w farmacji), ale nigdy dotąd nie widziałam jej w naturze. Teraz wreszcie wiem już jak wygląda i jak ją rozpoznać.
Czarciego żebra wypatrywałam w wielu innych miejscach nad brzegami okolicznych stawów. Ostrożeń warzywny lubi glebę mokrą, nie przepada jednak za wodą stojącą. Zatem, być może, te cztery rośliny rosnące przy Drugim Zejściu (wydeptanym przez wędkarzy) to jedyne okazy w okolicy.
Zdjęcia zrobiłam w czasie dwóch ostatnich weekendów września.

Ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum (L.) Scop.) - gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny astrowatych. Osiąga wysokość od 0,5 do 1,5 m. Ten okaz miał ok. 80 cm  (fot. 20 września)

Ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum (L.) Scop.)  - kwiaty zapylane są przez błonkówki i motyle.

Kilka poniższych zdjęć przedstawia różnorodne liście ostrożnia warzywnego. Są tak odmienne, że mając przed sobą cztery okazy o różnym stopniu rozwoju, nie byłam pewna czy wszystkie należą do tego samego gatunku. Wyróżniłabym ze cztery rodzaje (kształty) liści. Ich wygląd zależy od ich usytuowania na łodydze.

Ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum (L.) Scop.) - koszyczki kwiatowe zebrane po kilka na wierzchołku łodygi są otoczone dużymi, jasnozielonymi, jajowatymi, kolczasto orzęsionymi liśćmi (podsadkami)

Górne liście łodygowe są mniejsze niż dolne, pojedyncze, siedzące i swoją uszkowatą nasadą sercowato obejmują łodygę, niepodzielne, jajowate, grubo ząbkowane. Widoczny tu liść wyrastał z łodygi ok. 2 cm poniżej kwiatostanów, a następny kolejnych kilka cm niżej.   (fot. 27 września)

Ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum (L.) Scop.)  -  liście wyrastają równomiernie i dość rzadko na całej wysokości łodygi aż po kwiatostany. Wszystkie liście są z rzadka owłosione. Takie liście znajdowały się przy rozgałęzieniach łodygi.  (fot. 20 września)

Ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum (L.) Scop.) - tak wyglądają liście łodygowe poniżej rozgałęzień (środkowe?). Im niżej położone liście, tym bardziej ciemnozielone.

Ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum (L.) Scop.) - ten sam liść z bliska. Taki kształt określa się jako pierzastodzielny.  (fot. 27 września)

Ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum (L.) Scop.) - dolne liście (odziomkowe) są duże (do 40 cm długości), miękkie, pierzastodzielne lub karbowane, lirowate, przy czym ich eliptyczne lub jajowate odcinki są całobrzegie lub nierówno kolczasto ząbkowane.

Ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum (L.) Scop.) - jasnozielone podsadki otulające rozwijające się koszyczki kwiatowe trochę przypominają liście młodej kapusty (w dotyku i kolorze, a nawet z wyglądu). Widoczne kolce są delikatne.

Ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum (L.) Scop.) posiada kwiaty rurkowate, żółto-białawe, kremowe (rzadko zdarzają się purpurowo-czerwone). Korona podzielona do 1/2 długości, nitki pręcików owłosione.    (fot. 28 września)

Ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum (L.) Scop.) - łuski okrywy są jasnozielone, zaostrzone, odstające. Na zdjęciu pąki kwiatowe

Ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum (L.) Scop.) - siedliskiem tej rośliny są wilgotne łąki i zarośla, olszyny, łęgi, aluwia, brzegi rowów i potoków. Spotkane przeze mnie okazy rosną na brzegu Dużego Stawu przy jednym z zejść wydeptanym przez wędkarzy.

Ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum (L.) Scop.) jest rośliną miododajną. Kwitnie od lipca do września (rzadziej do października) - fot. 20 września

Ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum (L.) Scop.) - kwiaty zebrane są walcowato-jajowate koszyczki, które w liczbie kilku wyrastają na krótkich szypułkach na szczycie  grubej i pustej w środku łodygi.  (fot. 27 września)

Ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum (L.) Scop.) - okrywa koszyczka kwiatowego ma łuski z krótkimi kolcami, zasnute pajęczynowato. Skupienie koszyczków otoczone jest dużymi, bladozielonymi i charakterystycznymi liśćmi podkwiatostanowymi (podsadkami).  (fot. 20 września)

Ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum (L.) Scop.) jest rośliną leczniczą. Inne nazwy ludowe to m.in.: czarcie żebro, carskie ziele, czartopołoch, drapacz łąkowy, oset warzywny, ostrożeń żółtawy, popłoch, żebro diable, pietra ziele.    (fot. 28 września)

Tydzień później zobaczyłam owoce ostrożnia warzywnego - są to podłużne i słabo kanciaste niełupki (4-4,5 mm długości) z pierzastym, białym puchem kielichowym o długości 12–17(18) mm.  (fot. 27 września)

 -------------------------------

Ostrożeń warzywny (Cirsium oleraceum (L.) Scop.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny astrowatych.
Polskie nazwy ludowe -  czarcie żebro, żebro diable, pietra ziele, carskie ziele, chrabust, chrobust, czarownik, czartopołoch, drapach, drapacz łąkowy, jachłopak, oset warzywny, ostrożeń żółtawy, popłoch, strachopłoch, sierpik.

Występuje w Azji i w Europie (z wyjątkiem rejonu Morza Śródziemnego).
W Polsce jest pospolity na całym niżu i w niższych położeniach górskich (do regla dolnego).
Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy. Nie podlega ochronie.

Łodyga - wzniesiona, prosta, bruzdowana, pusta w środku, gruba. Ma wysokość 0,5-1,5 m (1,8) i jest z rzadka owłosiona. Nie posiada kolców, jest pojedyncza i tylko górą rozgałęzia się.

Liście - ulistnienie skrętoległe, liście wyrastają równomiernie i dość rzadko na całej wysokości łodygi aż po kwiatostany. Wszystkie liście są z rzadka owłosione.
Dolne liście duże, miękkie, do 40 cm długości, nieparzysto pierzastodzielne lub karbowane, lirowate, przy czym ich eliptyczne lub jajowate odcinki są całobrzegie lub nierówno kolczasto ząbkowane.
Górne liście są mniejsze, pojedyncze, siedzące i swoją uszkowatą nasadą sercowato obejmują łodygę, niepodzielnie, jajowate, grubo ząbkowane.

Kwiaty - przedprątne zebrane w średniej wielkości, walcowato-jajowate koszyczki, które w liczbie kilku wyrastają na krótkich szypułkach na szczycie łodygi. Otoczone są żółto-zielonymi liśćmi (podsadkami). Okrywa koszyczka ma łuski z krótkimi kolcami, zasnute pajęczynowato. Wszystkie kwiaty rurkowate, żółto-białawe, kremowe (rzadko zdarzają się purpurowo-czerwone). Korona podzielona do 1/2 długości, nitki pręcików owłosione. Roślina miododajna, zapylana przez motyle lub błonkówki.  
Kwiatostany to koszyczki złożone z bezszypułkowych kwiatów rurkowych. Walcowato-jajowate krótkoszypułkowe koszyczki kwiatowe duże, długości 2,5-4 cm, zebrane po kilka na wierzchołku łodygi i otoczone dużymi, jasnozielonymi, jajowatymi, kolczasto orzęsionymi liśćmi (podsadkami). Łuski okrywy jasnozielone, zaostrzone, odstające. Puch kielichowy (pappus) z pierzastymi włoskami. 
Kwitnie od lipca do września (rzadziej do października).

Owoc - szarożółte, podłużne i słabo kanciaste niełupki o długości 4–4,5 mm z pierzastym, białym puchem kielichowym o długości 12–17(18) mm. Nasiona rozsiewane są przez wiatr, kiełkują słabo.

Korzenie - nieliczne, nitkowate w wiązkach wyrastające z grubego, walcowatego, poziomo rosnącego kłącza, kształtem przypominającego nadgryzione żebro.

Bylina, hemikryptofit - pączki zimujące znajdują się na poziomie ziemi.

Siedlisko  - wilgotne łąki i zarośla, olszyny, łęgi, aluwia, brzegi rowów i potoków. Rośnie przy lasach, na polanach, pastwiskach, ugorach, w dolinach rzek i na torfowiskach.

Gleby - żyzne i wilgotne. Ostrożeń warzywny wymaga zasilania w wodę ruchliwą, z zastoisk ustępuje. Dobrze znosi duże zmiany wilgotności gleby. Unika gleb kwaśnych, ubogich w węglan wapnia. Na łąkach wapiennych może pojawić się masowo. Wrażliwy na udeptywanie i spasanie. Lubi półcień lub umiarkowane światło.

Tworzy mieszańce z ostrożniem krótkołodygowym, o. błotnym, o. lancetowatym, o. lepkim, o. łąkowym, o. pannońskim, o. polnym, o. siwym.

Ostrożeń warzywny jako roślina lecznicza

Surowiec zielarski - ziele ostrożnia warzywnego - Herba Cirsii oleracei.
Składnikami aktywnymi ziela są: mieszanina co najmniej siedmiu flawonoidów, m.in.: linaryna, pektolinaryna, trójterpeny, fitosterole, garbniki, pektyny, węglowodory, żywice, olejek eteryczny i sole mineralne.

Działanie lecznicze - w lecznictwie ludowym stosowany jako środek przeciwgośćcowy, moczopędny, przeciwzapalny, także do kąpieli i pielęgnacji włosów.

Ostrożeń posiada właściwości odtruwające, żółciotwórcze i żółciopędne. Kwasy fenolowe i flawonoidy ochraniają wątrobę przed marskością i otłuszczaniem. Działanie żółciopędne i rozkurczowe wykorzystuje się w leczeniu profilaktycznym kamicy żółciowej, stanów zapalnych wątroby i niedoborze żółci. Leczy zapalne stany dwunastnicy, żołądka, wzmaga regenerację komórek wątrobowych. Fitosterole i flawonoidy powodują hamowanie stanów zapalnych, a laktony i fenolokwasy zawarte w ostrożniu mają właściwości przeciwnowotworowe. Wspomaga przemianę materii, przyśpiesza usuwanie szkodliwych związków z organizmu.

Napar obniża poziom cukru we krwi. Działa też moczopędnie zwiększając filtrację w kłębuszkach nerkowych i zmniejszając resorpcję zwrotną. Działa także przeciw zapaleniu w przewodzie pokarmowym. Hamuje nadmierny wzrost flory bakteryjnej, reguluje resorpcję w jelicie cienkim i działa ściągająco. W medycynie ludowej miał zastosowanie jako środek przeciw schorzeniom reumatycznym i dnie oraz jako środek poprawiający trawienie.
Odwar z czarciego żebra stosowany wewnętrznie uspokaja nerwy, wzmacnia siły człowieka cierpiącego na ogólne osłabienie, odtruwa i oczyszcza organizm.
Mycie włosów w odwarze miało zapobiegać ich wypadaniu. Stosowany był w przewlekłych chorobach skóry. Leczył też zapalenie oczu i zatok bocznych nosa.
Kąpiel z wywaru działa orzeźwiająco, „wyciąga” chorobę i złe moce z organizmu. Odwar czarciego żebra w czasie kąpieli gęstnieje lub galaretowieje. Na powierzchni wody z wywarem pojawiają się tak jakby tłuste plamy. Po kąpieli zdrowego człowieka „bez klątw” woda jest przejrzysta i nie zmienia swojego wyglądu. Kąpiele w zielu mają wypędzić, jak nazwa potoczna wskazuje, czarta.

Zastosowanie w farmacji -  zioło używane jest przez firmy farmaceutyczne i kosmetyczne do produkcji preparatów ujędrniających skórę.

Sztuka kulinarna  -  kłącza i młode rośliny są jadalne (stąd nazwa rośliny). Można je spożywać po ugotowaniu w całości, przyrządzać jak jarzynę lub świeże rozdrobnić oraz stosować jako dodatek do sałatek i surówek. Młode liście mają smak do złudzenia przypominający sałatę, później stają się gorzkie. Z nasion można otrzymać olej roślinny. Wartość pokarmowa: duża zawartość w suchej masie białka, wapnia, potasu, magnezu. Roślina uprawiana jako warzywna w Japonii i Indiach. Spożywana była także na Syberii.

Łąkarstwo  - według starszych źródeł ostrożeń warzywny uważany był za chwast, ponieważ bujnie rosnąc zagłusza sąsiednie rośliny, a paszę dawać miał małej wartości (wodnistą, grubą, słabo kolczastą). Dzięki łatwemu rozmnażaniu wegetatywnemu i generatywnemu może opanowywać znaczne przestrzenie łąk. Pojawia się najczęściej w maju po pierwszym pokosie.
Obecnie podkreśla się raczej jego wartość - wzbogaca paszę w składniki pokarmowe. Chętnie zjadany przez bydło. Konie żywione sieczką z ostrożnia nabierają gładkiej i lśniącej sierści.
Na intensywnie użytkowanych łąkach, a zwłaszcza pastwiskach - zanika. Na paszę nadają się tylko rośliny młode, później grube łodygi twardnieją. Młode rośliny wzmacniają system trawienny zwierząt.


źródło 1, źródło 2, źródło 3,



72 877

ostrożeń warzywny, Cirsium oleraceum, ostrożeń warzywny zdjęcia opis, Cirsium oleraceum wygląd opis, czarcie żebro roślina, carskie ziele roślina, drapacz łąkowy roślina wygląd, oset warzywny zdjęcia informacje, ostrożeń żółtawy wygląd opis, ostrożeń warzywny chwile zachwycone, Cirsium oleraceum chwile zachwycone, ostrożeń warzywny właściwości lecznicze, Cirsium oleraceum zastosowanie lecznicze,