Galasy, galasówki, galasiątka

Myślisz, że te sterczące, czerwone wyrostki, które pojawiają się na liściach niektórych gatunków drzew to jakieś dziwne ozdoby czy raczej - mniej lub bardziej - pasożytnicze organizmy? Odpowiedź nie jest jednoznaczna. Z jednej strony to coś może wyglądać bardzo efektownie, z drugiej - jest to wytwór... liścia. Oczywiście, nie dobrowolny i nie bierze się z niczego. Jest to bowiem rezultat reakcji liścia na nakłucie przez np. samicę owada, najczęściej z rodziny galasówkowatych (mogą to być jednak i inne organizmy). Samica składając jaja jednocześnie wprowadza do tkanki roślinnej substancje, które powodują przyspieszone podziały komórkowe. W efekcie prowadzi to do powstania owych specyficznych wyrośli, zwanych galasami. Ich wygląd, kształt, wielkość i barwa są charakterystyczne dla danego gatunku owada.
A czym są te galasy? Ano, takim domkiem dla galasiątek   ;-D  - rozwijających się larw, a nawet zimujących poczwarek.
Na moich zdjęciach przedstawiam kilka rodzajów galasów drzew liściastych. Na zdjęciu poniżej widoczne są maleńkie, "młodziutkie" wyrośla. Spodziewam się, że później jeszcze się powiększyły. Niestety, pod koniec maja, gdy wielkie akacje wypuściły liście, zaprzestałam chodzenia do Zaczarowanego Lasu, gdyż stał się tak mroczny, że aż straszny.
Z góry przepraszam, za jakość zdjęć, ale większość powstała w trudnych warunkach oświetleniowych, mianowicie w cieniu. Galasiątka unikają chyba słońca!

Tworzące się galasy na młodziutkim drzewku w Zaczarowanym Lesie. Niestety, nie wiem co z nich wyrosło. Wokół galasów mało widoczne jaśniejsze zmiany na liściu. Galasy sprawiają wrażenie jakby wysysały z liścia soki. I tak chyba jest (12 maja)

Na kolejnych zdjęciach widoczne są galasy utworzone na czterech liściach młodziutkiej lipy szerokolistnej na przestrzeni kilku miesięcy. Pod zdjęciami podaję daty moich obserwacji. Oto "jedyna" w swoim rodzaju obserwacja rozwoju galasów (tych samych!). Swoją drogą, do określenia gatunku drzewa doprowadziły mnie właśnie te galasy. Akurat te galasy należą do różkowca lipowego (roztocza!).

Nagromadzone w galasach tkanki służą larwom jako pokarm, ale galas równocześnie ogranicza żerowanie szkodnika do określonego miejsca.  Galasy z najbardziej wysuniętego liścia w zbliżeniu  25 maja

Galas jest swoistą kryjówką dla larw, przejawem opieki nad potomstwem. Chroni on znajdującą się wewnątrz larwę przed wrogami i niekorzystnymi czynnikami atmosferycznymi.   Galasy z liścia po lewej w zbliżeniu  25 maja

Tak wyglądało całe "stanowisko" galasów, które wyrosły na czterech liściach na dolnej gałązce (lipy szerokolistnej), niemal zawsze znajdującej się w cieniu. W tym momencie akurat przebiło się światło słoneczne     (25 maja)

Galasy z pierwszego i drugiego liścia (po lewej) w zbliżeniu - 11 czerwca

W swoim składzie chemicznym galasy zazwyczaj zawierają więcej wody niż tkanka, z której powstały, a także są bogate w garbniki.    Galasy z liścia drugiego po lewej (tego najbardziej oblężonego) w zbliżeniu  3 lipca

A teraz dość aktualne zdjęcia zrobione 9 października. Liście są jakby zabrudzone białawym nalotem, a same galasy zbrązowiały i uschły. Tak dzieje się krótko przed wylęgnięciem się dorosłych owadów (bądź poczwarek) z galasów. Moim zdaniem, z części galasów już wylęgły się owady.

 Ten sam liść co powyżej, ponad trzy miesiące później. Galasy na dalszym planie są zupełnie obumarłe i przewrócone, a powierzchnia liścia wokół nich pokryta nalotem. Z pewnością nie są to zwykłe zabrudzenia (na innych, niezarażonych liściach niczego takiego nie ma. Ów nalot musi mieć coś wspólnego z wylęganiem się owadów z galasów

A tutaj ten charakterystyczny liść (pierwszy po lewej). Było tam tak ciemno, że musiałam użyć lampy błyskowej.   

Oto jesienne stanowisko galasów. Liście mają charakterystyczne uszkodzenia, łatwo więc poznać, że cały czas są to te same cztery liście, sfotowane wiosną    (9 października)

Do napisania o galasach skłoniło mnie poniższe znalezisko - kremowo-zielonkawe kulki o średnicy 1-2 cm przyczepione do spodniej strony liści młodego dębu w Moim Lesie. Co dziwne, na prawej stronie liści nie ma żadnej skazy wskazującej na obecność galasów pod spodem. Ponoć właśnie dęby są najczęstszym siedliskiem różnych gatunków galasów (dla aż 85% środkowoeuropejskich owadów z rodziny galasówkowatych). Ja jednak coś takiego widziałam po raz pierwszy w życiu.

Kuliste galasy jagodnicy dębianki, zwanej galasówką dębianką (Cynips quercus-folii) na spodniej stronie liści dębu . Jagodnica dębianka to błonkówka z rodziny galasówkowatych (Cynipidae). Dorosłe osobniki osiągają długość ok. 4 mm.

Na drzewach liściastych (najczęściej dęby, buki i topole) galasy przyjmują różnorodne kształty i ubarwienie. Jesienią galasy tworzone na liściach opadają wraz z nimi, a zimą wylęgają się z nich samice pierwszego pokolenia, które składają jaja w śpiące pączki roślin.
Galasówki dębianki na innym liściu tego samego, młodego dębu - wygląd 27 września

Galasówki dębianki na tym samym liściu dębu co wyżej, 2 tygodnie później. Jak widać galasy nie bardzo się zmieniły, podczas gdy liść mocno zżółkł - wygląd 11 października

Galasami innego rodzaju są wyrośla na dzikiej róży. Kiedy o tym przeczytałam od razu przypomniałam sobie, że widziałam coś takiego w ubiegłym roku i jeszcze poprzednim. Nie wiem czy te galasy służą larwom dłużej niż sezon, ale gdy udałam się do zapamiętanego krzewu dzikiej róży - nie zawiodłam się. Oto tegoroczny galas, jak sądzę, bo na innej gałązce był też stary, ciemnobrązowy i raczej suchy, martwy. Swoją drogą, na wspomnianym krzewie doliczyłam się co najmniej czterech tego typu narośli.

Histoidowy galas szypszyńca różanego (Rhodites rosae) na dzikiej róży. Galas ten jest dużą wyroślą, początkowo porośniętą zielonymi włosowatymi wyrostkami, które z upływem czasu czerwienieją.  (19 października)

Galas szypszyńca różanego (Rhodites rosae) - wewnątrz znajduje się szereg niewielkich komór, w których rozwijają się białe larwy. Jesienią galas drewnieje, a larwy zimują w jego wnętrzu. Postacie dorosłe pojawiają się wiosną, gdy dzika róża wypuszcza nowe pędy.

A tutaj zeszłoroczny, zdrewniały i chyba suchy galas na tym samym krzewie dzikiej róży. Gałązka, na której wyrósł też jest martwa...  (19 października)

Dodane w 2020 r.

Galasy na liściach czeremchy zwycczajnej z Mojego Lasu   [29 lipca]

Zobacz też galasy na liściach orzecha włoskiego - TUTAJ.

-----------------------------------

Galas, cecydium, galasówka (galla) - w szerszym ujęciu do utworów galasowych zaliczane są patologiczne narośle powstałe w wyniku rozrostu tkanki roślinnej na liściach, łodydze lub korzeniach.

Szczególnym utworem są galasy wytwarzane u roślin zaatakowanych przez owady - galasówki. Galasy to także brodawki korzeniowe oraz struktury określane jako czarcie miotły.
Powstawanie galasów może być indukowane przez wirusy, bakterie, grzyby, nicienie, roztocza lub owady. Inni autorzy określają nazwą "galas" wyłącznie wyrośla powstałe w wyniku działania galasówkowatych (owady z rzędu błonkoskrzydłych), uznając je za jeden z wielu rodzajów wyrośli (cecidium). Powstają w wyniku nakłucia tkanek i złożenia w ranie jaj przez samice galasówkowatych. Funkcją tak utworzonych galasów jest ochrona żerujących wewnątrz larw.

Wyróżniane są galasy:

• organoidowe - silnie zmienionymi, jednak dającymi się rozpoznać, organami roślin żywicielskich. Tego typu galasem są czarcie miotły, będące rozgałęzieniami liści na szczycie pędu.
• histoidowe - mają budowę odmienną od organów roślin. Przybierają formę narośli na częściach łodyg, liści lub korzeni. Przykładem tego typu utworu galasowego jest narośl powstająca po nakłuciu zawiązków pędów i liści przez szypszyńca różanego

Na pączkach dębu określana jako dębianka.

Galasy powstają w wyniku rozrostu tkanki merystematycznej pod wpływem substancji wprowadzonej przez samicę podczas nakłucia rośliny lub pod wpływem żerowania larw. Mają za zadanie chronić rozwijające się w jego wnętrzu larwy.

Na drzewach liściastych (najczęściej dęby, buki i topole) galasy przyjmują różnorodne kształty i ubarwienie. Jesienią galasy tworzone na liściach opadają wraz z nimi, a zimą wylęgają się z nich samice pierwszego pokolenia, które składają jaja w śpiące pączki roślin.

Na drzewach iglastych galasy przypominają wyglądem małe szyszki. Początkowo zielone lub kremowe, przed uwolnieniem larw ciemnieją i zasychają.

Galasy zawierają kwas garbnikowy i kwas galusowy.

Zastosowanie  -  wykorzystywane są w przemyśle do produkcji garbników, taniny, atramentu. Stosowane są w medycynie jako środki farmakologiczne o działaniu przeciwbiegunkowym.
Z dębianek otrzymuje się taninę oraz nalewki wykorzystywane w lecznictwie jako środek ściągający i osłaniający.

****************

Galasówkowate (Cynipidae) – rodzina owadów z rzędu błonkoskrzydłych licząca ok. 2 tysiące gatunków.
Owady z tej rodziny mają długości 1 do 5 mm. Larwy galasówek rozwijają się na roślinach wewnątrz narośli zwanych galasami. U owadów z rodziny galasówkowatych następuje przemiana pokoleń. Pokolenie zimowe rozwija się partenogenetycznie, pokolenie letnie płciowo.

 ============

Powyższe informacje pochodzą z Wikipedii. Łaknących szerszej wiedzy o galasach odsyłam do bardzo ciekawych artykułów omawiających wiele innych rodzajów galasów oraz owadów, które przyczyniają się do ich tworzenia:

Piękne i tajemnicze galasy - część I 
Piękne i tajemnicze galasy - część II
Galasy – dziki cud natury…
Wikipedia włoska


77 611

galas, galasy, galla, galasy zdjęcia, galas zdjęcia opis, galas zdjecia, galasy chwile zachwycone, narośle na liściach, galasy na liściach,