Jastrzębiec kosmaczek - agresor czy pionier?

W drugiej połowie maja, na otwartych terenach w Moim Lesie zażółciło się od jastrzębców kosmaczków, niewielkich roślin lubiących suche i ubogie gleby. Chociaż gatunek ten kwitnie aż do października, to właśnie na przełomie maja i czerwca kwiatów jest najwięcej.

Jastrzębiec kosmaczek, ludowa nazwa niedośpiałek (Hieracium pilosella L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych.

Jastrzębiec kosmaczek (Hieracium pilosella L.)

Jastrzębiec kosmaczek (Hieracium pilosella L.)

Dawno temu, na stronie Ogródek chwastów dodałam spis roślin inwazyjnych, który, o ile pamiętam, pochodził z Wikipedii. Obecnie jednak nijak nie mogę znaleźć pełnego spisu gatunków inwazyjnych, by ewentualnie zweryfikować listę - ówczesna liczyła 163 gatunki, wśród których wymieniono także jastrzębca kosmaczka.

Jastrzębiec kosmaczek (Hieracium pilosella L.)

Jak dotąd nie widziałam pola uprawnego zachwaszczonego jastrzębcem kosmaczkiem, za to na Suchej Łące między zagajnikiem osikowym oraz brzozowym jest go mnóstwo. W wielu miejscach rozetki liściowe rosną tuż obok siebie (to co akurat widać na zdjęciu powyżej można spokojnie nazwać małym zagęszczeniem). Poniżej wygląd fragmentu Suchej Łąki, w dużym stopniu porośniętej jastrzębcem kosmaczkiem. Jak widać, Sucha Łąka wkrótce przestanie istnieć - wyznaczono na niej działki pod zabudowę.

Jastrzębiec kosmaczek, niedośpiałek (Hieracium pilosella L.)

Zdjęcie dodane w maju 2019 r. 

To zdjęcie jest stare, zrobiłam je na początku maja 2013 r., ale dotąd nie mogłam go odnaleźć (pośród tysięcy!). Teren był wówczas porośnięty (z rzadka) przez jastrzębca kosmaczka, a gdzieniegdzie widoczne są kępki szczotlichy siwej. Obecnie to miejsce wygląda zupełnie inaczej. Nie widać już nagiej ziemi, rośnie kilka gatunków traw, jasieńce piaskowe, kocanki piaskowe, chroszcz nagołodygowy, brodawniki, a nawet wierzbówka kiprzyca  i pewnie wiele innych gatunków. 

Nawet mi trudno uwierzyć, że ta polana tak bardzo odmieniła swój wygląd w zaledwie kilka lat.

Od wielu lat widuję jastrzębca kosmaczka na nasłonecznionych łąkach w obrębie Mojego Lasu, dlatego pozwolę sobie wypowiedzieć własne zdanie na temat jego "inwazyjności".
Owszem, jest go dużo, ale wyłącznie na bardzo suchych i ubogich glebach, często obok mchów i szczotlichy siwej. Nie jestem znawcą, ale w moim odczuciu, jastrzębiec kosmaczek jest bardziej rośliną pionierską niż inwazyjną - zajmuje tereny, na których inne gatunki nie są w stanie przetrwać. Jeszcze.
Pamiętam, że dobrych parę lat temu, niemal jedyną trawą jaka tam rosła była właśnie szczotlicha siwa, a teraz zauważam, że coraz więcej jest trawy "zwykłej". Szczotlichy jest wyraźnie mniej, a i jastrzębiec jakby ustępuje wyższej od siebie "zwykłej" trawie i innym gatunkom roślin.
Podobnie dzieje się w osikowym zagajniku - przez te wszystkie lata (nawet w ubiegłym sezonie) nie było w nim żadnego podszytu, jedynie warstwa zeszłorocznych liści, także latem. Nigdy się nie zapuszczałam głębiej pomiędzy osiki, gdyż nie było po co. A tej wiosny pojawiła się zieleń - zauważyłam m.in. niewielkie kępy traw oraz wszędobylską (inwazyjną) czeremchę amerykańską.
Mchy, szczotlicha siwa, osika, brzoza czy sosna to przykłady roślin pionierskich.

Jastrzębiec kosmaczek, niedośpiałek (Hieracium pilosella L.)

Obecnie nie znajduję wzmianki o inwazyjności kosmaczka, choć całkiem możliwe, że przez długie lata będą się z nim męczyć przyszli (oby niedoszli!!) właściciele parceli na Suchej Łące ;-)

Jastrzębiec kosmaczek, niedośpiałek (Hieracium pilosella L.)

Przyglądając się żółtym kwiatkom z bliska, niekiedy trafiałam na małe larwy pasikonikowatych. Nie, nie wylegiwały się na słońcu, lecz zajadały pyłkiem. O motylach i błonkówkach nie wspominając.

Jastrzębiec kosmaczek, niedośpiałek (Hieracium pilosella L.)

Jastrzębiec kosmaczek, niedośpiałek (Hieracium pilosella L.)

Jastrzębiec kosmaczek, niedośpiałek (Hieracium pilosella L.)

Po przekwitnięciu jastrzębce kosmaczki wyglądają tak:

Jastrzębiec kosmaczek (Hieracium pilosella L.) -  nasionka z puchem kielichowym zebrane w owocostanie (dmuchawcu). Każde nasiono posiada niewielki, parasolowaty puszek, zwiększający powierzchnię lotną, ułatwiającą roznoszenie przez wiatr na duże odległości.

Naprawdę dość długo szukałam aktualnego, pełnego spisu roślin inwazyjnych, ale albo znacznie się on skurczył, albo go nie ma.
Czując pewien niedosyt wiedzy, w zamian załączam informacje na temat gatunku pionierskiego.
Opis botaniczny jastrzębca kosmaczka już podawałam. Można też zajrzeć na inne strony (linki znajdują się w podpisach pod zdjęciami).

 --------------------------------------------

Gatunek pionierski – gatunek, który dokonuje kolonizacji siedlisk z różnych przyczyn wolnych od roślinności. Organizmy takie (z reguły termin odnosi się do roślin pionierskich) zapoczątkowują sukcesję pierwotną. Są przystosowane do zasiedlania siedlisk ubogich w składniki odżywcze i wodę. Posiadają np. zdolność zatrzymywania wody opadowej lub wiązania azotu atmosferycznego (dzięki symbiozie z bakteriami).
Do roślin pionierskich należy wiele porostów i mchów.
Rośliny pionierskie zatrzymują swymi organizmami drobne ziarna skał, a ich obumarłe szczątki użyźniają powstającą w ten sposób glebę. Rośliny pionierskie umożliwiają z czasem kolonizację kolejnym, większym i bardziej wymagającym roślinom.

W leśnictwie mianem gatunków pionierskich określa się gatunki drzew (brzoza, topola osika, sosna, olsza, wierzba iwa) przystosowane do zasiedlania terenów niezalesionych, takich jak: nieużytki rolne, tereny poprzemysłowe, obszary o zniszczonej roślinności w wyniku pożarów, huraganów i działalności człowieka (np. zręby leśne).

Gatunki pionierskie posiadają szereg cech ułatwiających kolonizację:

• szybki wzrost, 
• produkcja licznych nasion niewielkich rozmiarów, 
• duże możliwości dyspersji. 

Mają one małe wymagania w stosunku do żyzności gleby i temperatury otoczenia oraz zazwyczaj duże wymagania świetlne (bardzo dobrze rosną na przestrzeni otwartej - nie uszkadzają ich przymrozki i duża insolacja [nasłonecznienie]). Dzięki tym cechom mogą śmiało konkurować o przestrzeń z roślinami zielnymi.

Gatunkami pionierskimi są również gatunki wiatrosiewne, czyli anemochoryczne. Ich bardzo małe nasiona opatrzone są zwykle różnego typu skrzydełkami lub włoskami, ułatwiającymi utrzymywanie się w powietrzu. Gatunki te są także światłożądne, jak np. drzewa żyją dość krótko, a ich potomstwo prawie nigdy nie rośnie pod okapem drzew rodzicielskich, ustępując miejsca innym, cienioznośnym gatunkom (tzw. driady).

..............

            Przypomnę więc tylko, że jastrzębiec kosmaczek rośnie na glebach suchych, ubogich, na stanowiskach słonecznych, wytwarza drobne nasiona, które dzięki puchowi roznoszone są z wiatrem na duże odległości...


Zobacz też wpisy:

• Jastrzębiec kosmaczek
• Kozia bródka, szczotlicha siwa

t26.38.  (74)