Angelika, dzięgiel litwor

Potężne, wysokie na ponad dwa metry rośliny o fioletowych pędach tak grubych, że niektórych nie byłam w stanie objąć dłonią, a jednak nie zauważyłam ich wcześniej w Botaniku. Dopiero w drugiej połowie lipca, z daleka już zwróciły moją uwagę ich olbrzymie kuliste owocostany. Tak więc ominęło mnie kwitnienie arcydzięgla, ale może nadrobię to w tym roku.
Niniejszy wpis powstał miesiąc, a może i dwa temu. Nie wiem dlaczego, ale jakoś o nim zapomniałam. "Korzyść" z tego jest taka, że na końcu wpisu zamieszczam dokładny opis botaniczny dzięgla litworu.

Dzięgiel litwor, arcydzięgiel litwor (Angelica archangelica L., Archangelica officinalis Hoffm.) – gatunek rośliny z rodziny selerowatych. Nazwy zwyczajowe i ludowe: angelika, dzięgiel lekarski, dzięgiel wielki, anielskie ziele, archangielski korzeń, anielski korzeń   (19 lipca)

arcydzięgiel litwor (Archangelica officinalis)

dzięgiel litwor (Angelica archangelica)  

arcydzięgiel litwor (Archangelica officinalis)

dzięgiel litwor (Angelica archangelica)  

arcydzięgiel litwor (Archangelica officinalis)

dzięgiel litwor (Angelica archangelica)  

arcydzięgiel litwor (Archangelica officinalis)

dzięgiel litwor (Angelica archangelica)  

arcydzięgiel litwor (Archangelica officinalis)

-----------------------------------

Dzięgiel litwor, arcydzięgiel litwor (Angelica archangelica L., Archangelica officinalis Hoffm.) – gatunek rośliny z rodziny selerowatych.
Roślina ma wiele nazw zwyczajowych i ludowych: angelika, dzięgiel lekarski, dzięgiel wielki, anielskie ziele, archangielski korzeń, anielski korzeń.

Występuje w stanie dzikim w górzystych i wilgotnych terenach Europy i Azji. W Polsce podgatunek typowy rośnie w Sudetach i Karpatach, natomiast podgatunek nadbrzeżny występuje w pasie wybrzeża i dolinach rzek.
Jest to gatunek rodzimy. Roślina dwuletnia.  

Pokrój - okazała roślina, dorasta do 2,5 m wysokości (podgatunek nadbrzeżny osiąga 3 m), o silnym zapachu.

Łodyga - gruba, naga, bruzdowana, nieowłosiona, rozgałęziona, pusta w środku w międzywęźlach.

Liście - duże, 3-4-krotnie pierzaste, osadzone na długich ogonkach. Liście górne obejmują łodygę rozdętymi pochwami. Poszczególne listki są jajowate, na brzegu nierówno wcinane, ciemnozielone, od spodu sinozielone.

Kwiaty - drobne, zebrane w duże, kuliste baldachy złożone, zielonkawo-żółte (u podgatunku typowego) i zielonkawo-białe (u podgatunku nadbrzeżnego). Kielich o pięciu niewyraźnych ząbkach. Płatków korony pięć, o długości ok. 1,5 mm. Pręcików pięć. Słupek dolny, z dwiema szyjkami. Pokryw brak, pokrywki płaskie i równowąskie, o długości mniej więcej takiej, jak baldaszki (u podgatunku nadbrzeżnego szczeciniaste i krótsze).
Kwitnie - od końca maja do lipca.  

Owoce - duże rozłupki, składające się z 2 płaskich, jasnobrązowych niełupek.

Kłącze i korzenie - kłącze krótkie, o grubości 5 cm, pofałdowane i brunatne. Wyrastają z niego cienkie, podłużnie bruzdowane korzenie. Przełam jest nieróżny. Przekrój poprzeczny wykazuje szarawobiałą, gąbczastą, wyraźnie promienistą korę z przewodami wydzielniczymi widocznymi w postaci brunatnych plam i jasnożółte lub szarawo żółte drewno, w kłączu otaczające szarawy lub brunatnawo biały rdzeń.

W Polsce występują dwa podgatunki:

• dzięgiel litwor typowy (arcydzięgiel litwor, arcydzięgiel lekarski, anżelika) A. archangelica subsp. archangelica (syn. Archangelica officinalis Hoffm.). Występuje w górach, poza nimi uprawiany i dziczejący. Ma równowąskie pokrywki długości baldaszków. Kwiaty zielonkawożółte. Owoc o długości 6,5-8 mm. Osiąga 2,5 m wysokości. 
• dzięgiel litwor nadbrzeżny (A. archangelica subsp. litoralis (Fr.) Thell. – (syn. Archangelica litoralis Fries. Występuje w pasie nadmorskim i wzdłuż brzegów rzek. Ma szczeciniaste pokrywki, ok. dwukrotnie krótsze od baldaszków. Kwiaty zielonkawobiałe. Owoc ma 5-6 mm długości. Osiąga 3 m wysokości.

Siedlisko - rośnie w miejscach wilgotnych, na glebach żyznych, głębokich próchnicznych, przepuszczalnych – czarnoziemy, lessy, mady.

Stanowisko - preferuje stanowiska słoneczne i półcienie.
Podgatunek typowy rośnie na wilgotnych łąkach na terenach górzystych, także w zaroślach, nad brzegami potoków, jest składnikiem ziołorośli wysokogórskich.
Podgatunek nadbrzeżny rośnie w zbiorowiskach ziołorośli nadrzecznych nad wodami, im bliżej morza tym jest liczniejszy.

Ochrona gatunkowa
W latach 1983-2014 dzięgiel litwor znajdował się pod ścisłą ochroną z powodu wykopywania roślin dla pozyskania surowca zielarskiego. Od 2014 roku roślina jest objęta w Polsce ochroną częściową.  Rozpowszechnienie uprawy dzięgla litworu w ogródkach zapobiegłoby niszczeniu stanowisk naturalnych.

Dzięgiel litwor jest uprawiany ze względu na ładny pokrój przypominający palmę, mocną strukturę i przyjemny zapach. Wykorzystywany w cukiernictwie do ozdabiania ciast i tortów (skośnie pocięte fragmenty łodygi zebrane w maju smażone są w cukrze). Z młodych łodyg i grubszych ogonków liściowych można sporządzać konfiturę.
Korzeń arcydzięgla litworu jak również kandyzowane łodygi i ogonki liściowe noszą nazwę anżelika.
Stosowany także przy produkcji alkoholi: likierów czy dzięgielówki.

Roślina posiada właściwości lecznicze (surowcem jest wysuszone kłącze i korzeń) - linki do stron z informacjami na ten temat znajdują się w podpisach pod zdjęciami (w nazwie gatunkowej).

Uwaga! Ze względu na zawartość furanokumaryn surowiec działa fototoksycznie i może powodować stany zapalne skóry.


źródło 1, źródło 2 , źródło 3,


y27.51.

dzięgiel litwor, arcydzięgiel litwor, Angelica archangelica, Archangelica officinalis, dzięgiel litwor zdjęcia informacje, arcydzięgiel litwor inne nazwy, Angelica archangelica opis zdjęcia, Archangelica officinalis wygląd informacje, dzięgiel litwor chwile zachwycone, arcydzięgiel litwor chwile zachwycone, Angelica archangelica chwile zachwycone, Archangelica officinalis chwile zachwycone,