I śpiące drzewa mówią

Drzewo to... drzewo, każdy wie jak wygląda, a nawet potrafi odróżnić je od krzewu, chociaż mianem drzewa określa się jedynie "organizmy roślinne podobne morfologicznie i funkcjonalnie". Grupa ta nie jest taksonem organizmów spokrewnionych ze sobą, lecz wspólnym określeniem największych roślin lądowych. To trochę tak jak ze słowem "przyprawy" rozumianym jako najróżniejsze rośliny (bądź ich części) służące do poprawiania smaku potraw  ;-) .
Drzewo to wieloletnia roślina o zdrewniałym jednym pędzie głównym (pniu) lub kilku zdrewniałych pędach głównych i gałęziach tworzących koronę w jakimkolwiek okresie podczas swego rozwoju. Jakoś nie znalazłam pełnej listy gatunków drzew występujących w Polsce. Nikt też nie wie ile gatunków istnieje na całym świecie. Dotąd poznano przynajmniej 80 tysięcy, ale wiele gatunków czeka na odkrycie i opisanie.
Zima, okres uśpienia drzew, to świetny moment na zwrócenie uwagi na ogólny wygląd tych olbrzymów. Doskonale widać pokrój (niezamaskowany przez liście), pnie wraz z korą, układ konarów i gałęzi oraz pąki. Prezentowane poniżej zdjęcia powstały w ciągu ostatnich dwóch lat, kiedy to zainteresowałam się drzewami i bardzo chciałam nauczyć się rozpoznawać poszczególne gatunki. To bardzo ciekawe, lecz trudne zadanie, wymagające wprawy w obserwacji, pamięci (najlepiej wspartej dokumentacją fotograficzną drzew, które można zobaczyć także o innych porach roku), no i zacięcia w zdobywaniu wiedzy. Niestety, tą ostatnią nie popiszę się zanadto (wyjaśnię z czym mam problemy), jednak zapraszam do obejrzenia pokroju kilkunastu drzew - ot, choćby po to, by przekonać się jak bardzo różnią się między sobą oraz, by zachęcić do fotografowania i poznawania drzew w swojej okolicy - o każdej porze roku. Wydaje mi się jednak, że właśnie teraz czas jest najlepszy na rozpoczęcie tej przygody.
    
Zacznę od topoli zidentyfikowanej jako carska. Swego czasu jedną z nich wzięłam za topolę czarną (zobacz). Niestety, w Internecie nadal brak opisu tej odmiany.

Populus x berolinensis 'Petrowskyana', odmiana carska - otrzymany w Rosji mieszaniec topoli berlińskiej, należącej do sekcji topól balsamicznych.

Kilka następnych zdjęć przedstawia topole szare i/lub białe. Ubolewam nad tym, że nadal nie potrafię rozróżnić tych dwóch gatunków na przykładzie kilkunastometrowych okazów. Dotąd nie natrafiłam na porównanie obu topól, a opisy botaniczne poszczególnych gatunków w różnych źródłach są niespójne. To zaskakujące, ale tak właśnie jest - Wikipedia podaje, że np. topola biała żyje ok. 100 lat, osiąga wysokość do 28 m, jest wyniosłym drzewem o szerokiej, kulistej koronie, a jej pokrój nigdy nie jest strzelisty. Z kolei Otwarta Encyklopedia Leśna podaje, że topola biała żyje do 200-300 lat, osiąga 30-35(40) m wysokości, a korona jest bardzo zmienna - od szerokiej, zaokrąglonej do wąskiej, o cienkich gałęziach bocznych.
Na tego typu zagwozdki, przy moim braku doświadczenia i wiedzy praktycznej (naocznej) natykam się bezustannie, zatem przynajmniej na razie, nie rozstrzygnę dylematu czy na moich zdjęciach są topole szare, czy też białe. Pocieszam się jedynie tym, że być może ktoś z Was dotąd nie miał pojęcia, że są to drzewa z rodzaju topola i chwilowo zadowoli się informacją - topola szara lub biała. Tak oto trafność identyfikacji wzrasta od zera do 50%   :-) .

Topola szara (Populus canescens) lub topola biała, białodrzew (Populus alba L.)

Pewna identyfikacja topoli szarej również do łatwych nie należy. Znaczy to tyle, że bez większych problemów można ją określić jako szarą-lub-białą, czyli nie pomylić z jakimkolwiek innym gatunkiem, bądź odmianą topoli - np. kanadyjską, czarną czy włoską (znów mamy 50%). Jednak dylemat "szara czy biała" długo może pozostać nierozstrzygnięty, nawet dla znawców(!!).
To dlatego, że topola szara jest gatunkiem mieszańcowym pochodzącym od topoli białej i topoli osiki. Mało tego! Będąc mieszańcem płodnym (dlatego jest uznana za gatunek), może być także "rodzicem". W praktyce znaczy to, że wygląd poszczególnych osobników topoli szarej może się różnić, gdyż posiadają one cechy gatunków rodzicielskich, a więc topoli białej, osiki i... szarej. Ponadto dochodzą różnice w wyglądzie osobników męskich i żeńskich (w sensie takim, że w okresie kwitnienia nieco odmienne kwiatostany w pewien sposób wpływają na "odbiór" wyglądu danego drzewa)
Poniższe dwa zdjęcia przedstawiają moją ulubioną topolę szarą-lub-białą. Spójrzcie na jej pokrój.

Topola szara (Populus canescens) lub topola biała, białodrzew (Populus alba L.)

Stojąc tuż przy drzewie, rozwidlenie pnia znajduje się nad moją głową. Drzewo ma ok. 14-15 m wysokości. Nie ma mowy bym zobaczyła z bliska pąki na dolnych gałązkach. Powiększanie zdjęć liści również nie pozwala na jednoznaczne opowiedzenie się za którymś z gatunków. Tu dodam, że liście krótkopędowe obu topól są dość podobne, a wyraźną wskazówką są charakterystyczne liście długopędowe topoli białej. Jeśli ich nie ma to znaczy tyle, że albo jest to topola szara, albo... nie zauważyło się liści długopędowych białodrzewu. U bardzo młodziutkich topól białych są one doskonale widoczne - ba, niemal wszystkie liście mają ów charakterystyczny kształt - w obrysie trójkątne do jajowatych z 3-5 głębokimi, ostro wykrojonymi klapami, na brzegu nieregularnie, grubo i tępo ząbkowane. Z kolei długopędowe liście topoli szarej niewiele różnią się od liści krótkopędowych.

Topola szara (Populus canescens) lub topola biała, białodrzew (Populus alba L.) - pokrój drzewa

A to inny przykład topoli białej-lub-szarej - dość monumentalne drzewo o długim pniu i potężnych konarach. Jest inne niż poprzednie (choćby te wygięte do dołu konary i gęsta plątanina gałązek na końcach), ale i tak nie wiem na co się zdecydować...

Topola szara (Populus canescens) lub topola biała, białodrzew (Populus alba L.)

To samo drzewo w niemal całej okazałości - zobaczcie jak długi jest pień, a sama topola góruje nad otaczającymi ją drzewami.

Topola szara (Populus canescens) lub topola biała, białodrzew (Populus alba L.) - pokrój drzewa

Poniższe zdjęcia przedstawiają trzy odmiany topoli kanadyjskiej, będącej hybrydą powstałą w wyniku skrzyżowania euroazjatyckiej topoli czarnej (Populus nigra) z topolą amerykańską (Populus deltoides). Mało tego, wyhodowano przynajmniej kilka odmian topoli kanadyjskiej (późna, bujna, holenderska, francuska, geldryjska czy 'I-214'), lecz istnieją dziesiątki (setki?) mieszańców powstałych w wyniku spontanicznego krzyżowania się. 

 Topola kanadyjska (Populus × canadensis) – mieszaniec z rodziny wierzbowatych (Salicaceae). Znanych jest wiele odmian pochodzących ze zmieszania różnych odmian gatunków rodzicielskich.
Być może zdjęcie przedstawia topolę bujną 'Robustę' - dorastające do ponad 30 m wysokości drzewo o regularnej sylwetce. Prosty pień jest zwykle widoczny do samego wierzchołka, a niezbyt szeroka korona jest zbudowana z regularnych nibyokółków mocno ukośnie wzniesionych konarów.

 Topola kanadyjska (Populus × canadensis) – osiągające bardzo duże rozmiary drzewo o
  klasycznej sylwetce z grubym, walcowatym pniem i ukośnie wzniesionymi konarami. Gałęzie sztywne, u większości odmian nie zwieszają się.

 Termin topola kanadyjska (Populus × canadensis Moench) stanowi umowne, zbiorcze określenie grupy odmian tzw. euroamerykańskich mieszańców. Jako gatunek zbiorowy nie posiada jednolitych i łatwych do określenia cech, ale najczęściej są to z bardzo wysokie i okazałe drzewa o klasycznym, regularnym pokroju.Cechują się też jeszcze szybszym wzrostem niż gatunki rodzicielskie. Najbardziej charakterystyczną cechą pokroju topoli kanadyjskiej jest... brak jakichkolwiek charakterystycznych cech.

Z rozpoznaniem topól o tak charakterystycznej - kolumnowej lub wrzecionowatej koronie, chyba nie ma problemu - to topole włoskie.

Topola włoska (Populus nigra L. 'Italica') – sztucznie wyhodowana odmiana (a dokładniej forma pokrojowa) topoli czarnej. Została wyhodowana w XVIII w. we Włoszech. Jest uprawiana na terenie całej Europy. Dorasta do 25-30(38) m wysokości. Drzewo o zwartym pokroju, bardzo smukłe, z gałęziami ustawionymi niemal pionowo.

Topola włoska (Populus nigra L. 'Italica') jest drzewem szybko rosnącym (zwykle do wieku ok. 30 lat). Żyje krótko (80-100 lat), w starszym wieku zaczyna usychać od wierzchołka. Jedyna typowo ozdobna odmiana topoli.

Czas na pokazanie innych drzew, bo jeszcze pomyślicie, że wszystkie to topole ;-). Teraz będą lipy.
Na początek lipa drobnolistna z parku.

Lipa drobnolistna (Tilia cordata Mill.) – gatunek drzewa, należący do rodziny ślazowatych. Osiąga wysokość do 30 m. Korona regularna i gęsta - szerokojajowata lub kulista. U młodych drzew gałęzie wznoszą się pod dużym kątem, a ich kora jest szara i gładka. U starych drzew konary zwisają, a ich kora jest gruba i nieregularna. Cieńsze gałązki krótkie, nagie, płasko rozpostarte, górą brunatnoczerwone.

Często zdarza się, że miejskim drzewom przycina się konary, co utrudnia identyfikację. Drzewo poniżej jest lipą szerokolistną.

Lipa szerokolistna, lipa wielkolistna (Tilia platyphyllos L.) – gatunek drzewa należący do rodziny ślazowatych. Osiąga wysokość do 40 m. Korona gęsta i szeroka (zwykle pozostaje bardziej wyciągnięta w górę niż rozłożysta) i wysoko, kopulasto wysklepiona. Konary bardzo grube, w dolnej części korony łukowato zwieszające się, wyżej dość prosto wzniesione. Gałązki roczne często są owłosione. Pień prosty i regularny, wysoki. Kora szarobrązowa, mniej popękana, niż u lipy drobnolistnej.

Poniżej lipa krymska, również przycinana.

Lipa krymska (Tilia x euchlora K. Koch) - gatunek drzewa należący do rodziny ślazowatych, mieszaniec lipy drobnolistnej z Tilla dasystyla. Drzewo o wysokości do 20(25) m, o koronie zaokrąglonej lub owalnej. Dolne gałęzie zwykle silnie zwisają; młode pędy nagie. Kora jasnoszara do czarniawej.

A teraz wierzby, "siostry" topól. Jedne i drugie należą do rodziny wierzbowatych - roślin o zdrewniałych  pędach.

Wierzba biała, wierzba srebrna, wierzba pospolita (Salix alba L.) – gatunek drzewa należący do rodziny wierzbowatych. Osiąga wysokość 25-30 m. Korona szeroko rozłożysta, niezbyt kształtna, zbudowana na potężnych, wzniesionych konarach, których wierzchołki zwieszają się. Gałęzie giętkie, rozwidlają się pod kątem ostrym. Posiada krótki, często wielokrotny i pochyły pień.

Wierzba płacząca, wierzba żałobna (Salix × sepulcralis 'Chrysocoma') – gatunek (mieszańcowy) drzewa należący do rodziny wierzbowatych. Dorasta do 24 m wysokości. Konary początkowo lekko wzniesione, potem stopniowo przewieszające się. Rozłożysta, kopulasta korona z długimi (do 5-6 m), zwisającymi, cienkimi, giętkimi i żółtymi gałązkami. Pień dość gruby, przeważnie pojedynczy, niżej lub wyżej rozwidlony na konary. Kora jasno szaro-brązowa, spękana.

Ciekawe czy wiecie co przedstawia poniższe zdjęcie? Pamiętam jak dwa lata temu gapiłam się na ten wysoki krzew, próbując odgadnąć jego tożsamość.

Bez czarny, dziki bez czarny (Sambucus nigra L.) – gatunek rośliny z rodziny piżmaczkowatych (Adoxaceae). Zazwyczaj wysoki krzew, rzadko drzewo. Osiąga wysokość do 10 m. Żyje 80-100(120) lat, tempo wzrostu bardzo duże. Gatunek zmienny – wyróżnia się kilka podgatunków.

Tu znacznie większy, wręcz drzewiasty okaz bzu czarnego.

Bez czarny, dziki bez czarny (Sambucus nigra L.) – pień wielokrotny, korona szeroka, kopulasta, gęsto ugałęziona. Pędy prosto wzniesione, z łukowato zwykle odginającymi się odgałęzieniami bocznymi. Młoda kora zielona, z wiekiem staje się szara, jasnobrunatna, z wyraźnymi przetchlinkami, na starych pędach jest spękana. Pączki czerwonobrunatne, wyraźnie skośnie odstające od pędu.

I jeszcze jeden przykład młodego i starszego drzewa - brzoza brodawkowata, jeden z sześciu rodzimych gatunków brzozy w Polsce (najbardziej rozpoznawalny i najczęściej występujący).

Brzoza brodawkowata, brzoza zwisła (Betula pendula Roth) – gatunek drzewa z rodziny brzozowatych. Żyje 100-150(200) lat. Korona - niezbyt szeroka, przeważnie jajowata lub kolumnowa, ażurowa. Charakterystyczną cechą gatunku są bardzo długie i cienkie, pionowo zwieszające się gałązki. Pień jest często lekko wygięty. Kora kredowobiała (na starszych pniach i gałązkach), u dołu pnia głęboko spękana na czarno-białe poletka, gładka i łuszcząca się.

Brzoza brodawkowata, brzoza zwisła (Betula pendula Roth) – osiąga 25(30) m wysokości. Korona jest silnie rozwinięta, u starszych drzew rzadka, z długimi, cienkimi i zwisającymi z konarów gałązkami. Młode gałązki nieowłosione, pokryte brodawkami.

Drzewa tego samego gatunku mogą różnić się pokrojem - oto wiązy szypułkowe rosnące blisko siebie. Jak wygląda pokrój samotnie rosnącego i znacznie starszego wiązu szypułkowego można zobaczyć tutaj.

Wiąz szypułkowy, limak (Ulmus laevis) - gatunek drzewa należący do rodziny wiązowatych. Korona szeroka, wysoko wysklepiona i kopułowato zaokrąglona u góry, luźna. Konary grube, nieregularnie powyginane, w dolnej części korony bardziej rozłożyste, wyżej - ukośnie wzniesione. Pień gruby, zwykle wyraźnie rozszerzony u podstawy.

To jesion wyniosły. Osobniki z tego gatunku oraz jesiony pensylwańskie przedstawiłam tutaj i tutaj.

Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior L.) - gatunek drzewa należący do rodziny oliwkowatych. Bardzo wysokie drzewo (30-40 m) o wysmukłym, regularny, wręcz eleganckim pokroju. Pień prosty,  korona wysoko wysklepiona, luźna i prześwitująca. Górne gałęzie grube i sterczące w górę. Kora brunatnoszara do szaroczarnej, pokryta siatkowatym rysunkiem bruzd.

Zdjęcie korony drzewa zrobione z bliskiej odległości nie obrazuje jego pokroju. Jednak, jeśli zauważysz regularne, bardzo charakterystyczne dobrze widoczne "wyrostki" na gałązkach, możesz mieć pewność, że to miłorząb dwuklapowy, będący jednym z nielicznych przedstawicieli roślin nagozalążkowych, które mają spłaszczone, opadające na zimę liście (nieprzekształcone w szpilki).

Miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba L.) – gatunek drzewa należącego do rodziny miłorzębowatych. Pień prosty, "strzałowaty". Gałęzie osadzone na pniu prostopadle. Gałązki zróżnicowane na żółtawo popielate długopędy i gęsto ustawione na nich krótkopędy (charakterystyczne wałeczki, będące pozostałościami po opadłych łuskach i liściach, do ok. 4 cm długości). Pędy żeńskiego okazu mają pąki małe i na wierzchołku zaostrzone, zaś u okazów męskich - duże i zaokrąglone. Kora bruzdowana, szarobrunatna, u starszych egzemplarzy głęboko spękana.

Poniżej dąb, tylko który?
Rodzaj dąb obejmuje około 600 gatunków, z których w Polsce rodzime są trzy: dąb szypułkowy (Quercus robur), dąb bezszypułkowy (Quercus petraea) oraz dąb omszony (Quercus pubescens). Najbardziej rozpowszechniony jest u nas dąb szypułkowy (osiąga największe rozmiary i żyje najdłużej). Dąb bezszypułkowy jest znacznie rzadszy, jednak pojedyncze osobniki można spotkać na obszarach, zwłaszcza nizinnych, niemal w całym kraju. W/w dęby krzyżują się ze sobą dając mieszańce. Trzeci gatunek, dąb omszony jest w Polsce bardzo rzadki, nawet w uprawie(!).

Dąb (Quercus L.) – rodzaj drzew, rzadziej wysokich krzewów, zaliczony do rodziny bukowatych. Należy do niego ok. 200 gatunków występujących prawie wyłącznie w strefie umiarkowanej półkuli północnej oraz w wyższych partiach gór strefy tropikalnej. Gatunkiem typowym jest dąb szypułkowy. Dąb w Polsce osiąga zwykle wysokość do 50 m i pierśnicę do 2 m. Kończy cykl wzrostowy w wieku 120-200 lat, żyje przeciętnie 600-1000 lat

Oto krótkie opisy wyglądu dębu szypułkowego i bezszypułkowego. Który bardziej pasuje do drzewa na zdjęciu??

Dąb bezszypułkowy - wysokie i okazałe drzewo liściaste o grubym, zazwyczaj dość prostym i regularny, często widocznym do samego wierzchołka pniu (różnica w stosunku do dębu szypułkowego!) oraz dość regularnej, silnie ugałęzionej koronie. Korona szerokojajowata, rozłożysta i silnie ugałęziona, zwykle dość regularna, co wynika z braku podziału pnia na konary. Konary podobne jak u dębu szypułkowego, choć nieco cieńsze.

Dąb szypułkowy - duże, monumentalnie zbudowane drzewo liściaste o grubym i stosunkowo krótkim pniu oraz rozłożystej koronie wspartej na potężnych konarach. Pień bardzo gruby, zazwyczaj nieregularny i stosunkowo krótki, na niewielkiej wysokości rozwidlony na kilka potężnych konarów (tylko u drzew rosnących w zwartych drzewostanach regularny i wysoki), prawie zawsze pojedynczy. Korona silnie ugałęziona, stosunkowo nieregularna (różnica w stosunku do dębu bezszypułkowego), u drzew rosnących na wolnej przestrzeni zaczynająca się nisko, bardzo szeroka i rozłożysta. Konary bardzo grube i silne, u starszych drzew często o imponujących rozmiarach, w przypadku wolno stojących osobników zaczynające się na niewielkiej wysokości i zwykle ustawione bardzo rozłożyście, czasami wręcz poziomo. Zarówno konary jak i mniejsze gałęzie mocno i nieregularnie, kanciasto powyginane. Gałązki niezbyt grube, nie zwieszają się.

Dąb czerwony (Quercus rubra L.) – gatunek drzew z rodziny bukowatych. Wysokie i okazałe drzewo z grubym, zwykle nisko rozgałęzionym pniem i rozłożystej koronie, wspartej na kilku potężnych, często łukowato wygiętych konarach.  Wzrost w młodości bardzo szybki, później wolniejszy. W Europie osiąga wysokość do 40 m.

A to korony klonów zwyczajnych. Jak widać, są one dość różnorodne. Trzeba jednak pamiętać, że są to okazy w różnym wieku oraz, że istnieje wiele odmian klonu, różniących się pokrojem, tempem wzrostu, barwą i kształtem liści.
Spójrzcie jednak na końcówki gałązek - widzicie tam pewne zagęszczenie? To pozostałości skrzydlaków (owoców), które często utrzymują się przez całą zimę.

 Klon zwyczajny, klon pospolity (Acer platanoides L.) – gatunek drzewa z rodziny mydleńcowatych. Drzewo średniej wielkości (rzadziej duże) o prostym, zwykle niezbyt wysoko rozdzielonym na konary pniu i okrągławej koronie. Osiąga wysokość 20-25(30)m. Żyje 150-200(250) lat. Tempo wzrostu duże (50-100 cm rocznie).

Klon zwyczajny, klon pospolity (Acer platanoides L.) - gałęzie grube, brązowe. Młodsze pędy są gładkie, oliwkowozielone z białymi plamkami. Kora młodych drzew jasnoszara i gładka, po pewnym czasie staje się ciemnoszara do czarniawej, pokryta rysunkiem gęstych i niezbyt głębokich, pionowych bruzd.

Klon zwyczajny, klon pospolity (Acer platanoides L.) - dorasta do około 18–27(30) m wysokości i 12(20) m szerokości. Pokrój rozłożysty, o okrągławej lub parasolowatej koronie. Pień jest regularny i dobrze wyrośnięty, prawie zawsze pojedynczy.

To oryginalne drzewko również prezentowałam na blogu:

Oliwnik wąskolistny, oliwnik zwyczajny (Elaeagnus angustifolia L.) - gatunek rośliny z rodziny oliwnikowatych. Małe drzewo lub rozłożysty krzew o wysokości do 6 m. Pokrój nieregularny i zazwyczaj krzywy pień. Dość sztywne, mocno rozgałęzione pędy szkieletowe, pokryte są gładką, szarobrązową korą i nielicznymi, ostrymi cierniami oraz dużą ilością krótkich, delikatnych, niezdrewniałych przyrostów. Starsze gałązki cierniste.

A to robinie akacjowe, błędnie nazywane akacjami. Z pyłku i nektaru ich kwiatów pszczoły wytwarzają miód... akacjowy :-D

Robinia akacjowa, grochodrzew biały, robinia biała, grochodrzew akacjowaty (Robinia pseudoacacia L.) - gatunek drzewa należący do rodziny bobowatych. Dorasta do 25 m wysokości, korona luźna, nieregularna. Pień rozwidla się nisko nad ziemią w grube, fantazyjnie powyginane konary. Gałązki lśniące, czerwonobrunatne, w górnej części bruzdowane, dołem gładkie. Kora u młodych drzew brązowoszara i gładka, łuszcząca się bardzo cienkimi, półprzezroczystymi warstewkami. Dość szybko staje się ciemnobrunatna i bardzo głęboko podłużnie spękana.

Na koniec drzewo na osłodę  :-)  Ach, zjadłabym soczystą gruszkę...

Grusza pospolita (Pyrus communis L.) – gatunek drzewa z rodziny różowatych. Żyje do 300 lat. Osiąga wysokość do 20 m, korona piramidalna, u starszych drzew kopulasta. Gałązki sztywne, lekko łukowate, młode żółtawozielone, starsze ciemniejsze. U dziko rosnących form, na młodych okazach występują liczne i mocne ciernie, na starszych okazach ciernie są nieliczne. Kora szaroczarna, u starszych drzew spękana, złuszczająca się w dość regularne prostokąty.

Źródła - Wikipedia, Moje drzewa, Otwarta Encyklopedia Leśna, 

r11.80.

wygląd pokrój drzew zimą, topola biała pokrój, topola szara pokrój, lipa drobnolistna pokrój, lipa szerokolistna pokrój, miłorząb dwuklapowy pokrój, robinia akacjowa pokrój, klon zwyczajny pokrój, wiąz szypułkowy pokrój, jesion wyniosły pokrój, bez czarny pokrój, brzoza brodawkowata pokrój, dąb pokrój, wierzba biała pokrój, wierzba płacząca pokrój, grusza pospolita pokrój, topola kanadyjska pokrój,